In
den beginne (in het begin)
In
den beginne (in het begin)
In
den beginne was er niets (niets)
En
toen kwam jij, vrouw, erbij
Zo begint het lied 'In den beginne' van Bram Vermeulen. Dit is wel
een zeer korte parafrase van hoe het in het begin is geweest. Er was
niets, en opeens kwam de vrouw erbij. Het zal de artistieke vrijheid
zijn, die Vermeulen zich hiermee van diende. Maar wat gebeurde er nou
bij het begin?
***
'Beresjiet'. Dat is het woord waarmee de Bijbel begint. De vertalers
hebben het vertaald met 'In den beginne' of 'In het begin'. Paul
Oussoren (van de Naardense Bijbel) vertaald dat eerste woord met
'Sinds het begin is God schepper,- van de hemelen en de aarde'. Ron
Pirson schrijft in zijn aandeel van 'De Bijbel literair' dat bij de
start van Genesis een lidwoord ontbreekt, en daarom de vertaling 'Bij
aanvang' wellicht beter is.
Hoe verloopt het na de aanvang? In het tweede vers staat dat de aarde
woest en leeg was. Was er dan al een aarde? Hoe verhoudt zich de
aarde voorafgaand aan de schepping met die van na de schepping? Zou
er dan toch een oerknal vooraf zijn gegaan aan de aarde? Ik merk in
ieder geval op dat er een geschiedenis is geweest, maar dat die
historie niet zozeer een begin heeft. Evenmin dat de voltooiing van
de wereld een eindige dag kent.
Scheppen is het centrale woord van de eerste hoofdstukken van
Genesis. Nicolaas Matsier, een van de literatoren van de Nieuwe
Bijbelvertaling (NBV), merkt op in zijn 'De Bijbel volgens....', dat
het 'een schitterend een paradoxaal tafereel [is], dat van een
volstrekt eenzame God, die spreekt, en wiens spreken scheppen is. Hij
spreekt, niet om te beschrijven maar om te maken. Zijn werk is het
scheppen van orde en het maken van onderscheid. Taal is zijn
handelswijze vanaf ook zijn eigen begin. Hij treedt aan als wind
boven de wateren en hij spreekt. Hij is zo goed als synchroon met
alle ontstaan, deze eenzame nog onverstoorbare spreker.'
Scheppend tegen de chaos in. Daarmee wordt een stuk van de
prehistorische aarde en haar aanwezigheid opgelost. Een chaotisch
geheel, waar met slechts een woord orde in wordt gebracht. 'Licht!'
is volgens Matsier een goede vertaling van Gods eerste spreken. Niet
zozeer het prozaïsche 'Er zij licht' of het lectuurachtige 'Er moet
licht zijn'.
Voor het woord 'scheppen' staat in het Hebreeuws het woord 'bara'.
Volgens de redactie van de Studiebijbel in Perspectief een woord dat
een goddelijke activiteit weergeeft. Ik neem het voor kennisgeving
aan. Want Hebreeuws is niet mijn sterkste kant.
***
Al zou Hebreeuws wel een sterke taal van mij zijn, dan nog is het
eerste boek van de Bijbel een lastige vertaalklus. Er is geen ander
boek waarin zoveel alternatieve vertalingen bij worden gegeven. Het
is aan de vertaler om te vertellen waar het in Genesis over gaat. En
aan die vertaling kun je merken bij welke club de taaloverzetter
hoort.
Duidelijk komt dat naar voren in het boek 'Verloren. Op zoek naar zes
van de zes miljoen' van de Amerikaanse schrijver Daniel Mendelsohn.
De schrijver gaat op zoek naar het verhaal van zijn oudoom Sjmiël,
die met zijn gezin werd vermoord tijdens de Holocaust. In zijn boek
beschrijft Mendelsohn niet alleen de geschiedenis van zijn familie,
maar ook dat van zijn volk. Hij gebruikt hierbij onder meer het
commentaar van de elfde-eeuwse Rabbi Sjlomo ben Jitschak, die bekend
is geworden onder diens acroniem Rasji.
De allereerste zin uit de Bijbel vormt gelijk een vertaalprobleem.
“Beresjiet bara Elohiem et-hashamajim weët haärets” wordt
vertaald met “In den beginne schiep God de hemel en de aarde”,
maar eigenlijk zou dit moeten zijn “In den beginne van Gods
schepping van de hemel en de aarde...”.
Uiteindelijk pleit Rasji voor de volgende definitieve eerste zin: “In
het begin der schepping van hemel en aarde, terwijl de aarde nog
woest en ledig en duister was, en de geest Gods zweefde over de
oppervlakte van het water, zei God: Er zij licht.”
***
Hoe gaat het verder met de schepping? Het creëren laat zich
kenmerken door een soort lied, met twee parallelle gedeelten. De
eerste drie dagen (licht, water, land) lopen synchroon met de tweede
serie van drie dagen (zon, maan en sterren, vissen en vogels, en vee,
kruipende dieren, wilde dieren en de mens).
Tot tweemaal toe staat in het begin van Genesis de schepping van de
mens. Alsof de tweede beschrijving een inzooming is van de zesde dag.
Om speciaal het licht te laten vallen op de manier waarop de mens tot
leven is gekomen. Hoe deze gelijk aan het begin op adem wordt
gebracht.
De Amerikaanse rabbijn Harold S. Kushner, auteur van onder meer 'Als
't kwaad goede mensen treft', stelt voor om de zes dagen te lezen als
zes dagen van elk een millennium. God is als klokkenmaker degene die
de klok aan het lopen heeft gebracht. Vervolgens trekt God zijn
handen ervan af. Hij kan niets meer doen voor de wereld.
Ondertussen wordt in de eerste duizend jaar het licht geschapen.
Vervolgens komt het water, en daarna het land. De evolutie vervolgt
met lichtdragers, vogels en de mens. Allemaal het gevolg van de
Oerknal, die God heet. Een interessante gedachte, want had Mozes een
horloge toen hij Genesis schreef?
***
Man
gave names to all the animals
In
the beginning, in the beginning
Man
gave names to all the animals
In
the beginning, long time ago
He
saw an animal as smooth as glass
Slithering
his way through the grass
Saw
him disapear by a tree near a lake...
